Karar Verme Süreci Ne Demek? Farklı Yaklaşımların Kesiştiği Yerde Akıl, Duygu ve Etki
Bir konuyu farklı açılardan tartışmayı seven biri olarak şunu fark ediyorum: İşte, evde, sosyal hayatta… kararlar bizi biz yapıyor. Peki “karar verme süreci” dediğimiz şey tam olarak ne? Bir grafikten, bir içgörüden, bazen de kalbimize düşen bir sezgiden mi ibaret? Gel, bu yazıda hem veriye yaslanan hem de insan hikâyelerini ciddiye alan bir mercekten bakalım ve birlikte düşünelim.
Karar Verme Süreci Ne Demek? (Kısa Tanım, Net Çerçeve)
Karar verme süreci; bir problemin tanımlanması, ilgili verilerin toplanması, seçeneklerin üretilmesi, alternatiflerin değerlendirilmesi, tercih edilen seçeneğin hayata geçirilmesi ve sonuçların gözden geçirilmesi döngüsüdür. Bu döngü çoğu zaman şu adımlarla ilerler:
1) Sorunu Tanımla
Ne çözmeye çalışıyoruz? Kök neden ne? Soruyu doğru kurmazsak çözüm boşa gidebilir.
2) Veri Topla ve Anlamlandır
Rakamlar, müşteri geri bildirimleri, saha gözlemleri… Nicel ve nitel veri birlikte resim tamamlar.
3) Alternatif Üret
Tek seçenek, seçenek değildir. Farklı senaryolar (A/B/C) ve olası riskler masaya.
4) Değerlendir ve Seç
Kriterleri netleştir (etki, maliyet, risk, etik). Ağırlıklandır, puanla, tart ve karar ver.
5) Uygula
Sahiplik belirle, zaman çizelgesi çıkar, kaynakları ata.
6) Ölç, Öğren, Yinele
KPI’lar, geri bildirim, retrospektif. Gerekirse pivot et ve döngüyü yenile.
Yaklaşım Haritası: Rasyonel, Sınırlı Rasyonel, Sezgisel ve Tasarımsal
Rasyonel Model
Tüm veriler toplansın, kriterler ağırlıklandırılsın, en yüksek fayda puanını alan alternatif seçilsin. Avantajı şeffaflık; riski, gerçek hayatta “tüm veriler”in nadiren tam olması.
Sınırlı Rasyonellik
Zaman, dikkat ve bilgi sınırlı. “Yeterince iyi” (satisficing) çözümleri tercih etmek akıllıca olabilir.
Sezgisel (Hızlı) Karar
Uzmanlık ve örüntü tanıma devreye girer. Krizlerde hızlı ve çoğu kez isabetli; ancak bilişsel yanlılık riski taşır.
Tasarımsal/Düşün-Tasarla-Test Et
Empati → fikir → prototip → test döngüsü. Kullanıcı hikâyeleri ve deneyler yol gösterir.
Karar Verme Süreci Ne Demek? Çevik ve OODA ile Hız
Çevik (Agile) prensipler ve OODA döngüsü (Observe–Orient–Decide–Act), belirsizlikte hızlı öğrenmeyi sağlar.
Objektif–Veri Odaklı ve Duygusal–Toplumsal Etki Odaklı Mercekler
Bu bölümde, iş dünyasında sık tartışılan iki bakış açısını karşılaştıralım. Not: Aşağıdaki çerçeveler genellemeler içerir; bireysel farklılıklar büyük, ekip çeşitliliği belirleyicidir.
“Objektif ve Veri Odaklı” Mercek (Sıklıkla Erkek Yaklaşımı Olarak Etiketlenir)
– Güçlü Yanlar: Net KPI’lar, maliyet–fayda analizi, deney tasarımı, A/B test, öngörülebilirlik.
– Riskler: Sadece ölçülenin yönetilmesi, “insan etkisi”nin görünmez kalması, kısa vadeye aşırı odak.
– Ne Zaman Parlar? Fiyatlandırma, tedarik optimizasyonu, performans yönetimi gibi metrik yoğun kararlar.
“Duygusal ve Toplumsal Etki Odaklı” Mercek (Sıklıkla Kadın Yaklaşımı Olarak Etiketlenir)
– Güçlü Yanlar: Paydaş empatisi, etik ve sürdürülebilirlik, çalışan/müşteri deneyimi, toplumsal fayda.
– Riskler: Ölçüm zorluğu nedeniyle ikna süreçlerinin uzaması, belirsiz getirilerin savunulması.
– Ne Zaman Parlar? Marka itibarı, değişim yönetimi, çeşitlilik–dahil etme, kurumsal vatandaşlık kararları.
Karar Verme Süreci Ne Demek? İki Merceği Birleştiren “İkili Pano”
Pratikte en iyi sonuç, iki yaklaşımı birlikte yöneten ikili pano ile gelir:
– Sert Metrikler: ROI, birim maliyet, dönüşüm oranı, hata payı.
– Yumuşak Metrikler: Çalışan bağlılığı, NPS, toplumsal etki, etik uyum.
Bu pano, hem “performans”ı hem “etki”yi aynı anda görmemizi sağlar.
Vaka Hikâyesi: Ürün Lansmanı Düğümü
Bir teknoloji girişimi, yeni bir abonelik paketinin fiyatını belirleyecek.
– Veri Odaklı Ekip: Fiyat esnekliği eğrileri, kohort analizleri, rakip kıyaslarıyla %15 daha yüksek fiyat öneriyor; 12 ayda kârlılık artışı öngörüyor.
– Toplumsal Etki Odaklı Ekip: Öğrenci ve serbest çalışan segmentlerinde erişilebilirliği vurguluyor; gelire duyarlı fiyatlandırma ve burs kodları öneriyor.
– Hibrit Çözüm: Temel pakette “erişilebilir eşik”, üst pakette değer odaklı fiyat; öğrenciler için doğrulamalı indirim, lansman sonrası 90 günlük ölç–öğren döngüsü.
Sonuç: Marka itibarında yükseliş, churn’de azalma ve 6. ayda toplam gelir hedefinin üzerine çıkış. İki merceğin birlikte çalışması, karar verme sürecinin kalitesini artırdı.
Karar Kalitesini Yükseltmek İçin Pratik Araçlar
1) Karar Kartı (Decision Brief)
Problem, hedef, kriterler, varsayımlar, riskler, alternatifler ve öneri tek sayfada.
2) Ön–Mortem
“Bu karar başarısız olmuş olsaydı neden olurdu?” sorusuyla kör noktaları önden yakala.
3) Etik ve Etki Kontrol Listesi
Paydaşlara etkiler, kapsayıcılık, veri gizliliği, çevresel sonuçlar.
4) Deney Tasarımı
Minimum uygulanabilir deney (MVE), net başarı kriterleri, ölçüm planı.
Karar Verme Süreci Ne Demek? Hataları Azaltan Küçük Alışkanlıklar
– Varsayımları görünür yaz.
– Karşıt görüş savunucusu (devil’s advocate) ata.
– “Bir gece kuralı”: Büyük kararları bir gece beklet.
– Ayrışan metrikleri özellikle tartış.
Denge Meselesi: Çeşitlilik = Daha İyi Karar
Farklı geçmişler, uzmanlıklar ve bakış açıları aynı masada olduğunda bilişsel kör noktalar azalır. Cinsiyeti tek belirleyici görmek yerine, metrik–insan–etik üçlemesini aynı anda sahiplenen ekipler daha dirençli kararlar üretir. Veriyle teyit edilen, insana saygılı ve toplumsal etkisini gözeten kararlar, uzun vadede daha sürdürülebilir sonuçlar verir.
Tartışmayı Başlatalım
– Senin işinde “veri panosu” mu yoksa “hikâyeler” mi daha ikna edici oluyor?
– Bir kararı alırken toplumsal etkiyi hangi aşamada tartıyorsun?
– Ekibinde iki merceği de güçlendirmek için bugün neyi değiştirebilirsin?
Yorumlarda deneyimlerini ve sorularını paylaş; birlikte öğrenelim, birlikte daha iyi kararlar verelim.